GEDSI

GEDSI ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်

•GE= Gender Equality ငႅင်ႈၸၢႆးယိင်းၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်•D=Disability ၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတ•SI=Social Inclusion ၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၼႂ်းတူင်ႇဝူင်း

ၵပ်းသိုပ်ႇၼႄလွင်ႈ GEDSI ၶႂ်ႈဝႃႈပွင်ႇသင်

လွင်ႈပိူင်ဢၼ်ၵူႈၵေႃႉၶဝ်ႈႁူမ်ႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလႆႈ

•လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵူႈၵေႃႉမီးသုၼ်ႇၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်း

•လၵ်းသုတ်ႇၽႃႇသႃႇၵၢၼ်သွၼ်ၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၵူႈၵေႃႉၶဝ်ႈႁူမ်ႈလႆႈ

• ၶူးသွၼ်တေလႆႈၽိုၵ်းၵမ်ႉထႅမ်ပၼ် တၢင်းလူဝ်ႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်

Social exclusion
လွင်ႈထုၵ်ႇၸႅၵ်ႇယႅၵ်ႈဢွၵ်ႇ ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်း

•လွင်ႈလႆႈထုၵ်ႇၸႅၵ်ႇယႅၵ်ႈဢွၵ်ႇ ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ်ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း၊ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢွၼ်ႇ၊ လွင်ႈၽႃႇသႃႇယုမ်ႇယမ်၊ လွင်ႈၶွင်ဢင်ႇၵႃႇ၊ လွင်ႈပဵၼ်ၸၢႆးယိင်း၊ ဢႃႇယုၸူဝ်ႈပၢၼ်၊ ပၢႆးတူဝ်ၶိင်းယူပ်ႈယွမ်း၊ ၸပ်းတၢင်းပဵၼ်ယေႃးၵႃႇ၊ ပဵၼ်ႁႅင်းၵၢၼ်ယၢၼ်မိူင်း၊ လွင်ႈပဵၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး လႄႈ ဢိင်ၼိူဝ် တီႈယူႇ တၼ်းသဝ်း ၸိူဝ်းၼႆႉသေ ၸဵမ်လွင်ႈလႆႈၶၢမ်ႇၸႂ်ႉၵိၼ်ႁႅင်းလၢႆၵၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ယၢမ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇမႃးယူႇႁႃႉ။

ယၢမ်ႈယူႇႁူင်းႁဵၼ်းမႃးယူႇႁႃႉ။

ၽွင်းမိူဝ်ႈတိုၵ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈယူႇၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈထုၵ်ႇ ပွႆႇၽႃႈမႃးယူႇႁႃႉ။

မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉႁဵၼ်းယူႇၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်းၼၼ်ႉၸွင်ႇမီးလွင်ႈ ဝူၼ်ႉၶႆႈၸႂ်ဝႃႈပႅၵ်ႇပိူၼ်ႈၵၼ်တင်းၵူၼ်းတၢင်ႇၵေႃႉယူႇႁိုဝ်။

ဝူၼ်ႉၸေႃႈၶၢမ်ႇၸႃးၸိူင်ႉႁိုဝ်။ ႁဝ်းသမ်ႉလႆႈၶိုၼ်း တုမ်ႉတွပ်ႇၶဝ်ၶိုၼ်းၸိူင်ႉႁိုဝ်။

ၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ထၢင်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းၸိူင်ႉႁိုဝ်သေထုၵ်ႇပွႆႇၽႃႈဝႆႉ။

မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ်တုၵ်ႉၶိတ ဢမ်ႇၼၼ် ဢင်ႇၵႃႇတူဝ်ၶိင်းယူပ်ႈယွမ်းမီးယူႇႁႃႉ။

ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁိုဝ်တေႃႇသူႈၸၢတ်ႈပၢၼ်ၶဝ်ၵႂႃႇလႆႈ။

Social inclusion
လွင်ႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈၼႂ်းတူင်ႇဝူင်း

•လွင်ႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတ ဢမ်ႇၼၼ် ယူႇသဝ်းဢွင်ႈတီႈပဵၼ်ပၼ်ႁႃသေတႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈ လႆႈထုၵ်ႇၸႅၵ်ႇယႅၵ်ႈ၊ ဢမ်ႇမီးၽေးၶဵၼ်သေ ၸဵမ်လွင်ႈၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး၊ လွင်ႈတူင်ႇဝူင်း၊ လွင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈ လႄႈ လွင်ႈယူႇသဝ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈၸၢမ်ႇတဵမ်ꧦထူၼ်ႈꧦသေယဝ်ႉ ၵူၼ်းႁိမ်းႁွမ်းတူင်ႇတၢင်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ယွမ်းႁပ်ႉၼင်ႇပိူင်ၶဝ်သေ လႆႈယူႇလီ ၵိၼ်လီတဵမ်ꧦထူၼ်ႈꧦ။

Equality, equity and leaving no one behind
လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်၊ လႆႈၽဵင်ႇပဵင်းၸွမ်းလွၵ်းလၢႆးလႄႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈလွင်ႈၽႂ်တေဢမ်ႇလႆႈၵိုတ်းၽၢႆႇလင်

•လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ သုၼ်ႇလႆႈလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းမိူၼ်ၵၼ်၊ ဢၢပ်ႈပၼ် ပုၼ်ႈၽွၼ်းလႄႈ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၼႆယဝ်ႉ။

•လႆႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းတင်းလႆႈ ၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလွင်ႈ ပၵ်းပိူင် လႄႈ ပိူင်တိုဝ်းၵမ်ၵူၼ်း။

•ႁဵတ်းသၢင်ႈလွင်ႈၽႂ်တေဢမ်ႇလႆႈၵိုတ်းဝႆႉၽၢႆႇလင် ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်လၵ်းမၢႆ ယိူင်းဢၢၼ်းတႃႇႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵႂႃႇၶၢဝ်းႁိုင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႃႇႁႂ်ႈလႆႈလွင်ႈၽွၼ်းလီသိုပ်ႇဢၼ်မႃးတီႈႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလႄႈ တႃႇႁႂ်ႈမၵ်းမၼ်ႈပၼ်တီႈၵူၼ်းဢေႇႁႅင်းဢူၼ်ႈၶဝ် လွတ်ႈလွင်ႈႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ။ ပၼ်တိုဝ်ႉတၢင်းၵူၼ်းတိုၵ်ႉႁွတ်ႈယူႇပႃႈလင်ၶဝ်တႃႇသေႇ ၼင်ႇႁိုဝ်တေၸဵဝ်းႁွတ်ႈယိူင်းမၢႆၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

Difference between gender and sex
လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၼႂ်းၵႄႈ ပဵၼ်ၸၢႆးယိင်း လႄႈ ငႅင်ႈလိင်ႇၶွင်

•လွင်ႈပဵၼ်မႃးၸၢႆးယိင်း ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ တႄႇတင်ႈပဵၼ်မႃး ၸွမ်းတူင်ႇၵူၼ်းယဝ်ႉ။

•လွင်ႈပဵၼ်မႃးၸၢႆးယိင်းပိူင်ႈၵၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ယွၼ်ႉ လိင်ႇၶွင် တူၼ်ႈတူဝ်တီႈၵူၼ်းႁဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

SEX & GENDER
ငႅင်ႈလိင်ႇၶွင်ၸၢႆးယိင်း

ငႅင်ႈလိင်ႇၶွင် (Sex)

• ✅ ဢိင်ၼိူဝ်တူဝ်ၶိင်း
• ✅ လိင်ႇၶွင်မၼ်းမီးလွင်ႈတႅပ်းတတ်းဝႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပႆႇၵိူတ်ႇပဵၼ်ၸၢႆးယိင်း
• ✅ ဢမ်ႇလိူၵ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းလႄႈဢွင်ႈတီႈသင် ၵူၼ်းၸၢႆးၵူၼ်းယိင်း ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ လွင်ႈတႅပ်းတတ်းလိင်ႇၶွင် မိူၼ်ၵၼ်ၵူၺ်း။ မၼ်းဢမ်ႇဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈသၽႃႇဝသေ လႅၵ်ႈလၢႆႈၵႂႃႇလႆႈ။

လွင်ႈပဵၼ်ၸၢႆးယိင်း(Gender)

• ✅ ဢိင်ၼိူဝ်ၵူၼ်းတႅပ်းတတ်းမၵ်းမၼ်ႈ
• ✅ ဝၢႆးသေၵိူတ်ႇမႃးယဝ်ႉ တူင်ႇဝူင်း ႁိမ်းႁွမ်းမၵ်းတႅပ်းတတ်းပၼ်
• ✅ ဢိင်ၼိူဝ် ၶၢဝ်းယၢမ်း၊ ဢွင်ႈတီႈ၊ ၽိင်ႈထုင်းသိုပ်ႇၵၢမ်းတၢမ်းမႃးၵေႃႈ လွင်ႈတႅပ်းတတ်း ပဵၼ်ၸၢႆးပဵၼ်ယိင်းၼၼ်ႉ လႅၵ်ႈလၢႆႈယူႇ။ လႅၵ်ႈလၢႆႈလႆႈယူႇ။ မီးတိုဝ်ႉတၢင်းၸၢင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈယူႇ။ တိုၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈယူႇ။

လွင်ႈတူၺ်းႁၼ်ၽၢင်ႁၢင်ႈသေတႅပ်းတတ်းလိင်ႇၶွင်(ငႅင်ႈ)

ၶေႃႈထၢမ်ဢၼ်ၵူႈၵေႃႉတေလႆႈဝူၼ်ႉၸွမ်း

•လုၵ်ႉၸဵမ်ဢဝ်ပူႇၼၢႆး၊ ပေႃႈမႄႈ တေႃႇထိုင်ပၢၼ်ႁဝ်းမႃးပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ၼႆႉ လွင်ႈ Gender လႅၵ်ႈလၢႆႈမႃးမီးသင်လၢႆလၢႆ။

1.ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈလွင်ႈၽူႈယိင်း ဢဝ်ၸဵမ်မႄႈထဝ်ႈလႄႈပၢၼ်မႄႈႁဝ်းၼႆႉ မီးလွင်ႈ လႅၵ်ႈလၢႆႈသင်မႃး။ ဢၼ်ဢမ်ႇပႆႇလႅၵ်ႈလၢႆႈသေ ၾၢင်ႉမႅၼ်ႈ တိုၵ်ႉၵိုတ်းယူႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉသမ်ႉပဵၼ်သင်။

2.လုၵ်ႉဢဝ်ၼႂ်းၸူဝ်ႈမႄႈႁဝ်း လႄႈ ႁဝ်းမႃးၼႆႉ မၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈသင်မႃးလႆႈယဝ်ႉ။

တွၼ်ႈၽိုၵ်း ၶိုၼ်ႈၼႃႈ ႁူၼ်လင် or Replace with collecting candy activity (If training is online)

ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ(ၶိုၼ်ႈၼႃႈ)

•ၵေႃႉဢၼ်ဢွၵ်ႇလေႇလႆႈ တင်းၼွၵ်ႈလွတ်ႈꧦလႅဝ်းတႃႇသေႇ။

•ၵေႃႉဢၼ်တင်းဢူၺ်းၵေႃႉသေ ႁွင်ႉသႅၼ်ႇလင်လႆႈ။

•ဢမ်ႇမီးလွင်ႈမႆႈၸႂ် လွင်ႈပိူၼ်ႈတေမႃးပေႉၵိၼ်လူလၢႆႁဝ်းလႆႈ။

•ၵေႃႉဢၼ်လဵၼ်ႈလႆႈ၊ ယၢမ်ႈလဵၼ်ႈတၢင်းလဵၼ်ႈ ပိတ်ႉမၢၵ်ႇၼင်၊ သွင်းဝၢႆ။

•မီးၵူၼ်းပၼ်ႁႅင်း ႁႂ်ႈဢွၼ်ႁူဝ်တႃႇသေႇ။

ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်(ႁူၼ်လင်)

•ယၢမ်ႈၺႃးပိူၼ်ႈသင်ႇသွၼ် ႁႂ်ႈၶဝ်ႈႁုင်ၽၵ်း ၼႂ်းႁွင်ႈမိုဝ်ႉ(သိုင်ႇၾႆး)

•ၵေႃႉဢၼ်ၼုင်ႈသိၼ်ႈ(ၽႃႈတူင်ႇ)

•ၵေႃႉဢၼ်ယၢမ်ႈသင်ႇသွၼ် ၽွင်းၵၢင်ၶမ်ႈတေဢမ်ႇလႆႈဢွၵ်ႇလေႇႁင်းၵူၺ်းၵေႃႉလဵဝ်။

•ၵေႃႉလႆႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၽွင်းမိူဝ်ႈမၢၼ်း၊ မေးမၢၼ်း။

မႃးလႄႈႁဝ်းဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်တူၺ်း

•ၼႂ်းၵႃႈၵူၼ်းၸၢႆးတင်းၵူၼ်းယိင်းၼႆႉ ၽႂ်ဢမ်ႇၵႆႉလႆႈသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်။

•ပဵၼ်လွင်ႈလႂ်လႄႈ ၵႆႉဢမ်ႇမီးတိုဝ်ႉတၢင်းတႃႇႁပ်ႉသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်။

•ဢဝ်လွင်ႈတူဝ်ထူပ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေလၢတ်ႈၼႄလႄႈ။

•လွင်ႈၵၢၼ်မိူင်း၊ လွင်ႈဢွၼ်ႁူဝ်၊ လွင်ႈတမ်းဝၢင်းၵၢၼ်တႅပ်းတတ်း၊ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ၊ ပၢႆးယူႇလီ၊ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး၊ သုၼ်ႇတိုဝ်ႉတၢင်းၼႂ်းၼႃႈၵၢၼ်၊ ငိုၼ်းၵႃႈႁႅင်း(ငိုၼ်းလိူၼ်)၊ လွင်ႈၵၢၼ်ၼႃႈႁိူၼ်း၊ မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်းလႄႈ တၢင်ႇလွင်ႈ။

Sex လိင်ႇၶွင်တႅပ်းတတ်း လႄႈႁႃႉ ဢမ်ႇၼၼ် ပဵၼ်လွင်ႈၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ Gender

•ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၼႆႉ ဢမ်ႇသူႈၵႆႉၶိုၼ်ႈတူၼ်ႈမႆႉ။

•ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၼႆႉ ပေႃးလိူတ်ႈႁူဝ်လိူၼ်မႃးပုင်ႇမၢၼ်ႇၼႆ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပၢႆးယူႇလီၶႅမ်ႉမႃးယဝ်ႉ။•ၽူႈၵွၼ်းၼႃႈႁိူၼ်းၼႆႉ ဢၼ်ဝူၼ်ႉႁၼ်လႆႈဢၼ်ငၢႆႈငၢႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ၽူႈၸၢႆးယဝ်ႉ။

•လွင်ႈၵၢၼ်ႁုင်မိုဝ်ႉလႄႈ လူလွမ်ၼႂ်းႁိူၼ်းၼႆႉ ၵႆႉႁၼ်ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ႁဵတ်းယူႇယဝ်ႉ။

•ဢွင်ႈတီႈမၢင်တီႈၼႆႉ ပေႃးပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းၼႆ ငိုၼ်းၵႃႈႁႅင်းၵႆႉလႆႈဢေႇယဝ်ႉ။

•ၵူၼ်းၸၢႆးဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မီးမွႆၵၢင်းလႄႈမွႆၼူတ်ႇယဝ်ႉ။

•ၵူၼ်းၸၢႆးၼႆႉ ၶဝ်ဝႆႉၶူၼ်ႁူဝ်ပွတ်းပွတ်းယဝ်ႉ။

•ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၼႆႉ ၶဝ်ပိူင်ႇဝႆႉမီးၼူမ်းတႃႇသွမ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇယဝ်ႉ။

•ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၸၢႆးၼႂ်းသၽႃးၼႆႉ ၼမ်လိူဝ်ယဝ်ႉ။

•ၼၢင်းယိင်းၶဝ် မိူဝ်ႈၵေႃႉလဵၵ်ႉသေလဵၼ်ႈၼၼ်ႉ ၵႆႉလဵၼ်ႈလွင်ႈႁုင်လွင်ႈမိုဝ်ႉတူမ်ႈယဝ်ႉ။

•ပူႇၵၢင်ႉ၊ ပူႇႁဵင်၊ ၵူၼ်းလူင်ၼႂ်းပွၵ်ႉၼႆႉ ၵမ်ႈၼမ်ႁၼ်ပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢႆးၶဝ်ယဝ်ႉ။

•ပေႃးပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢႆး တေဢမ်ႇလႆႈႁႆႈ။

•ၼၢင်းယိင်းၼႆႉ ပႃးတွင်ႉသေ ၵိူတ်ႇလုၵ်ႈလႆႈယူႇ။

•ၵူၼ်းၸၢႆးၶဝ်ၼႆႉ ဢမ်ႇတႃးမုၼ်ႈ၊ မႆႉမုၼ်ႈလႄႈ ယွမ်ႉသူပ်းလႅင်။

•ၵူၼ်းၸၢႆးၼႆႉ ႁႅင်းၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉၶဝ်တိုၼ်းယႂ်ႇၸွမ်းသၽႃႇဝၶဝ်ယဝ်ႉ။

Gender identity and sexual orientation
ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈပဵၼ်ၸၢႆးယိင်းလႄႈ လွင်ႈမီးၸႂ်ၵႃႇမ

•လွင်ႈလႆႈတေႇပဵၼ်မႃးပိူင်ၽၢင်ႁၢင်ႈ ၸၢႆးယိင်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းဝူၼ်ႉၸေႃႈ တူဝ်ထူပ်းတႃႁၼ်လႆႈ လိုၵ်ႉꧦလမ်ႇꧦၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈလႆႈမၵ်းမၼ်ႈၽၢင်ႁၢင်ႈၸၢႆးယိင်းၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈတေႇၵိူတ်ႇမႃးၵေႃႈ လိင်ႇၶွင်မၼ်းမိူၼ်ၵၼ် တင်းဢၼ်မီးဝႆႉသေ ဢွၼ်ၵၼ်မၵ်းမၼ်ႈႁွင်ႉၸူးဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ Transgender ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်တလူင်းငႃးပႃးၶေႃႈႁွင်ႉဢၼ်ၼိုင်ႈသေ လႅၵ်ႈလၢႆႈဝႆႉလိင်ႇၶွင်ယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၶဝ်ၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉ ဢၼ်လႆႈပဵၼ်မႃး ၸၢႆးယိင်းၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ်ၽၢင်ႁၢင်ႈတူဝ်ၶိင်းသေ မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉၵေႃႈမီး။ မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉလိင်ႇၶွင်ၸဵမ်မိူဝ်ႈတေႇၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမႃးလႄႈ မၵ်းမၼ်ႈပၼ်ဢၼ် မီးလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်တင်းၼမ်တင်းလၢႆယူႇယဝ်ႉ။

•လွင်ႈမီးၸႂ်ၵႃႇမဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ယူႇတီႈၵူၼ်းႁဝ်းသေ ႁၼ်လွင်ႈၸၼ်ၸႂ်တီႈတူဝ်ပိူၼ်ႈတၢင်ႇၵေႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

Gender Identity and Gender Role
ဢၼ်ၵမ်ႉယၼ်လွင်ႈပဵၼ်ၸၢႆးယိင်း လႄႈ ၶၵ်ႉတွၼ်ႈ

Cisgenderလိင်ႇၶွင်ၵိူတ်ႇၵိုၵ်းမႃး

ၶွင်ဢင်ႇၵႃႇ ဢၼ်မၵ်းမၼ်ႈၸဵမ်မိူဝ်ႈၵိူတ်ႇမႃးလႄႈ တင်းဢၼ် Gender တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းႁဝ်း မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ဝႆႉ သမ်ႉမႅၼ်ႈႁွႆးလဵဝ်ၵၼ်။

ၶွင်ဢင်ႇၵႃႇ ဢၼ်မၵ်းမၼ်ႈၸဵမ်မိူဝ်ႈၵိူတ်ႇမႃးလႄႈ တင်းဢၼ် Gender ၽၢင်ႁၢင်ႈတူဝ်ၵူၼ်းႁဝ်းပဵၼ်ဝႆႉ သမ်ႉမႅၼ်ႈႁွႆးလဵဝ်ၵၼ်။

Transgender လႅၵ်ႈလၢႆႈလိင်ႇၶွင်

ၶွင်ဢင်ႇၵႃႇ ဢၼ်မၵ်းမၼ်ႈၸဵမ်မိူဝ်ႈၵိူတ်ႇမႃးလႄႈ တင်းဢၼ် Gender တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းႁဝ်း မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ဝႆႉ သမ်ႉဢမ်ႇမႅၼ်ႈႁွႆးလဵဝ်ၵၼ်။

ၶွင်ဢင်ႇၵႃႇ ဢၼ်မၵ်းမၼ်ႈၸဵမ်မိူဝ်ႈၵိူတ်ႇမႃးလႄႈ တင်းဢၼ် Gender ၽၢင်ႁၢင်ႈတူဝ်ၵူၼ်းႁဝ်းပဵၼ်ဝႆႉ ဢမ်ႇမႅၼ်ႈႁွႆးလဵဝ်ၵၼ်။

Disabilityလွင်ႈပဵၼ်တုၵ်ႉၶိတႃႉ(ပၢႆးတူဝ်ၶိင်းယူပ်ႈယွမ်း)

လွင်ႈပဵၼ်တုၵ်ႉၶိတႃႉ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပွင်ႇဝႃႈသင်။

ဢၼ်ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်တုၵ်ႉၶိတႃႉသမ်ႉပဵၼ်ဢၼ်လႂ်။

လွင်ႈမီးတီႈယူပ်ႈယွမ်း (IMPAIRMENT)

လွင်ႈယူပ်ႈယွမ်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ တီႈတူၼ်ႈတူဝ် ၶိူင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈတွၼ်ႈမၼ်း လွင်ႈတူင်ႉၼိုင်ၼၼ်ႉ မီးလွင်ႈပၼ်ႁႃသေဢၼ်ဢၼ်ၼႆယဝ်ႉ။

 (Plan International, 2017)

ၶေႃႈမၵ်းမၼ်ႈသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ (UNCRPD)

လွင်ႈပဵၼ်တုၵ်ႉၶိတႃႉၼႆႉ ယူႇတီႈၵူၼ်းမီးလွင်ႈယူပ်ႈယွမ်းတီႈတူဝ်ၶဝ်သေ ႁႂ်ႈၶဝ်လႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်း ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းတဵမ်ထူၼ်ႈလႄႈ ၸဵမ်ႁိမ်းႁွမ်း ဢၼ်မီးလွင်ႈႁေႉလွင်ႈႁၢမ်ႈၼႂ်းၵႄႈၵၢင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်မႃးလွင်ႈတုမ်ႉတွပ်ႇဢၼ်တိူဝ်ႉယမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

Disabilityလွင်ႈယူပ်ႈယွမ်း(လွင်ႈပဵၼ်တုၵ်ႉၶိတႃႉ ဢၼ်ၸၢင်ႈမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်တုၵ်ႉၶိတ)

•လွင်ႈတုၵ်ႉၶတႃႉဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၸဵမ်လွင်ႈႁေႉႁၢမ်ႈလႄႈ ၸွမ်းတူင်ႇၵူၼ်းႁိမ်းႁွမ်းမီးလွင်ႈႁေႉႁၢမ်ႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈမီးလွင်ႈၽဵင်ႇ ပဵင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၶၢဝ်းယၢဝ်းပၢႆးတူဝ်လႄႈပၢႆးၸႂ်၊ တၢင်းႁူႉႁၼ်ဢမ်ႇၼၼ် ယူပ်ႈယွမ်းဢႃႇရူင်ႇတႃႇႁပ်ႉႁူႉ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

•လွင်ႈၵူၼ်း ဢၼ်ဢမ်ႇတဵမ်ထူၼ်ႈ တုၵ်ႉၶိတႃႉ ႁႂ်ႈပေႃးမီးလွင်ႈပိုင်ႈဢိင်ၵၼ်။

•ဢိင်ၼိူဝ်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉၶဝ်လႆႈတူၵ်းလူင်းမၵ်းမၼ်ႈလိၵ်ႈ လွင်ႈၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတႃႉၼႆႉ ၸွမ်းၼင်ႇၵၢင်ၸႂ်ႁဝ်းမီးဢၼ်ၶႂ်ႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈၸွႆႈထႅမ် ၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတႃႉသေသမ်ႉမီးဢၼ်ႁေႉဢၼ်ႁၢမ်ႈဝႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ယူႇတီႈသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်သေတေႁဵတ်းသၢင်ႈပွင်ပၼ် ၸွမ်းၼင်ႇလႆႈပၼ်ၵတိၼၼ်ႉဝႆႉယူႇ။

ဢၼ်ၸၢင်ႈပဵၼ်လွင်ႈ ယူပ်ႈယွမ်းတီႈတူဝ်
 လွင်ႈၸၢင်ႈယူပ်ႈယွမ်းတီႈတူဝ် (သီႇ)လၢႆး

လွင်ႈတီႈတူၼ်ႈတူဝ်ယူပ်ႈယွမ်း

သူငယ်နာအကြေားတင်း (စီပီ)

ႁႅင်းၵၢမ်ၼိူဝ်ႉႁႅင်းဢေႇ ( )

သူငယ်နာအကြောသေ (ပိုလီယို)

ၵၢၼ်ႁုၼ်ႈမုၼ်း ႁႅင်းဢေႇ၊ ထိူင်း

ၵိူတ်ႇမႃးဢမ်ႇပႃးၶိူင်ႈဢင်ႇၵႃႇၸေး

ကြောရိုးအာရုံကျွံထွက်ခြင်းနှင့် အခြားကိုယ်အင်္ဂါမသန်စွမ်းဖြစ်ခြင်း

ဉာဏ်ရည်မသန်စွမ်း (သင်ယူမှုခက်ခဲမှု) အမျိုးမျိုး

အော်တစ်ဇင်

ဒေါင်းစင်ဒရုန်း

တက်ကြွလွင်

မီးလွင်ႈယၢပ်ႇတႃႇႁဵၼ်းဢဝ်

ယူပ်ႈယွမ်းလွင်ႈၺၢၼ်ႇတၢင်ႇဢၼ်

တုၵ်ႉၶိတႃႉဢမ်ႇႁၼ်တႃလႆႈ။

တုၵ်ႉၶိတႃႉဢမ်ႇငိၼ်းသဵင်လႆႈ။

လွင်ႈပဵၼ်တုၵ်ႉၶိတႃႉ လၢႆလၢႆမဵဝ်း

လွင်ႈမၵ်းတတ်းတုၵ်ႉၶိတၼႆႉ မိူင်းၼိုင်ႈလႄႈမိူင်းၼိုင်ႈၵေႃႈဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။ ဢၼ်မေႃယႃလုမ်ႈၾႃႉၶဝ်တႅပ်းတတ်းတေႉ မီးယူႇ (8) မဵဝ်းယဝ်ႉ။ (Varies categories country by country, developed and developing, UN & NGOs, etc.)

1.Mobility and Physical Impairments လွင်ႈယူပ်ႈယွမ်းပၢႆးတူဝ်ၶိင်းလႄႈ ၶၢႆႉတီႈယူႇ။2.Spinal Cord Disability လွင်ႈဢဵၼ်လုပ်ႇယူပ်ႈယွမ်း(လုပ်ႇဢူၼ်ႈ)။

3.Head Injuries – Brain Disability ႁူဝ်မီးႁွႆးၸဵပ်းလႄႈ ဢွၵ်းဢေႃယူပ်ႈယွမ်း။

4.Vision Disability ယူပ်ႈယွမ်းလွင်ႈဢၼ်ႁၼ်။

5.Hearing Disabilities ယူပ်ႈယွမ်းလွင်ႈငိၼ်းသဵင်။

6.Cognitive or Learning Disabilities လွင်ႈႁူႉ လႄႈ ႁဵၼ်းသွၼ်ဢဝ်ယူပ်ႈယွမ်း။7.Psychological Disorders ယူပ်ႈယွမ်းပၢႆးၸႂ်(ႁူဝ်ၸႂ်ဢမ်ႇၸေး)။

8.Invisible Disabilitiesယူပ်ႈယွမ်းဢမ်ႇႁၼ်လႆႈ(တႃ)။

မိူဝ်ႈပီ 2015 ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈမၵ်းမၼ်ႈပၵ်းပိူင် ၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတႃႉၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈသေမီးဝႆႉ(သီႇ)မဵဝ်းယူႇယဝ်ႉ။ (According to Myanmar Disability Rights Law (2015) in Myanmar there are four types of disabilities.)

• ✅ Visual, (ယူပ်ႈယွမ်းလွင်ႈတႃႁၼ်)
• ✅ Physical, (ယူပ်ႈယွမ်းတူဝ်၊ မိုဝ်း)
• ✅ Hearing (ယူပ်ႈယွမ်းလွင်ႈငိၼ်းသဵင်)and
• ✅ Intellectual (ယူပ်ႈယွမ်းဢမ်ႇလၵ်းလီ၊ ဢွၵ်းဢေႃၼိုၵ်း၊ ထိုင်ႉ)

ပိုၼ်းပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတႃႉ(ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၶိုတ်းၸမ်)

ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၶိုတ်းၸမ် (Special Education) -

vထုၵ်ႇလီၸႅၵ်ႇဝႆႉပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇတႃႇၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတႃႉႁင်းၶဝ်သေ သွၼ်ပၼ်ယဝ်ႉ။vထုၵ်ႇလီၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇပၼ်ၵူၼ်းလူင်ႉလႅၼ်ႇႁင်းၶေႃသေ သွၼ်ပၼ်ႁင်းၶေႃလႆႈယဝ်ႉ။vထုၵ်ႇလီမီးႁူင်းႁဵၼ်းႁင်းၶေႃ လႄႈ ပိူင်သွၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၶဝ်ႁင်းၶေႃယဝ်ႉ။vဢမ်ႇထုၵ်ႇလီဢဝ်ႁူမ်ႈလေႃးၵၼ်တင်းလုၵ်ႈႁဵၼ်းတဵမ်ထူၼ်ႈၶဝ်သေ ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈဝႆႉ ၶေႃၶေႃႁင်းၶဝ်ၼႆ တေသၢင်ႇထုၵ်ႇလိူဝ်ယဝ်ႉ။

တႃႇတွင်း/မိူဝ်ႈပီ 1979 မွၵ်ႈၼၼ်ႉ မိူင်း UK ၵေႃႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ Warnock report ပိူၼ်ႈယွမ်းႁပ်ႉတၢင်ႇၽိုၼ်လိၵ်ႈ

တၢင်းႁၼ်ထိုင်ယဝ်ႉသေ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ

ဢၼ်ၶိုတ်းၸမ်ၼႆႉၵေႃႈ ႁႅင်းယႂ်ႇမႃးယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတႃႉ (ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလေႃးလေး)

ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလေႃးလေးၵၼ် (Integrated Education)

vလုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢၼ်ပၢႆးတူဝ်ၶိင်းယူပ်ႈယွမ်း(တုၵ်ႉၶိတႃႉ)ထုၵ်ႇလီႁွင်ႉၶဝ်ႈမႃး ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းပိုၼ်ႉထၢၼ်။vၵွပ်ႈၶဝ်တေဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵၼ်းလႆႈလီမိူၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းတၢင်ႇၵေႃႉလႄႈ တေလႆႈသွၼ်ၶဝ်ႁင်းၶေႃၼင်ႇ ပၢႆး ပၺ်ႇၺႃႇဢၼ်သၢင်ႇထုၵ်ႇတႃႇၶဝ်ၼၼ်ႉယူႇ။vၵေႃႉဢၼ်လူင်ႉလႅၼ်ႇၶေႃၶေႃ။ ႁွင်ႈႁဵၼ်းႁင်းၶေႃ။ တေလႆႈသွၼ်ပၼ်ပိူင်သွၼ်ႁင်းၶေႃယူႇ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢမ်ႇလႆႈၸႅၵ်ႇၽႄၶဝ်ဝႆႉႁင်းၶေႃ။

ပိုၼ်းပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတႃႉ (ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇဢၼ်ၵူႈၵေႃႉၶဝ်ႈႁူမ်ႈ)

ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇဢၼ်ၵူႈၵေႃႉၶဝ်ႈႁူမ်ႈလႆႈ (Inclusive Education)

vဢမ်ႇၸႅၵ်ႇၽေၽႂ်ၵေႃႉလႂ်သေ သွၼ်ၸွမ်းၼင်ႇပိူင်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၽႂ်မၼ်းမီး။vၽိူမ်ႉထႅမ်ပၼ်တၢင်းလူဝ်ႇ ၵူၼ်းၵေႃႉဢၼ်ႁဵၼ်းသွၼ်။vၶိူင်ႈၵမ်ႉၵႅမ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၵၢၼ်သွၼ် တႃႇႁႂ်ႈလႆႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ ပပ်ႉႁဵၼ်း၊ ၸဵမ်ပၢင်တွပ်ႇလိၵ်ႈၵေႃႈ ႁႂ်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈလႆႈၸွမ်းလွင်ႈသၢင်ႇထုၵ်ႇ။

ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇဢၼ်ၵူႈၵေႃႉ ၶဝ်ႈႁူမ်ႈလႆႈ
(လဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတႃႉ)

ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇတႃႇႁႂ်ႈၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတႃႉၶဝ်ႈႁူမ်ႈလႆႈၼၼ်ႉ တင်ႈမီးမႃးမိူဝ်ႈပီမိူင်း ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 20 ပုၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၼႂ်းမိူင်းဢိင်ႇၵလၼ်ႇ ဝၢႆးသေ 1970 ဝႃးၼေႃႇ တၢင်ႇလိၵ်ႈတၢင်းႁၼ်ထိုင်ယဝ်ႉ ၸင်ႇတေႇမၼ်းမၼ်ႈ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇတႃႇၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတႃႉႁင်းၶဝ်မႃးယဝ်ႉ။

ဢိင်ၼိူဝ်ငဝ်းလၢႆးလႅၵ်ႈလၢႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးလႄႈ လွင်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်ၼိူဝ် တုၵ်ႉၶိတႃႉၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ လႅၵ်ႈလၢႆႈမႃး ၼမ်။

ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇဢၼ်ၵူႈၵေႃႉၶဝ်ႈႁူမ်ႈလႆႈ
(ပိူင်လွၵ်းဢဝ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ တႅၵ်ႈၼိူင်းၵၼ်)

လွင်ႈႁပ်ႉႁၼ် ၼိူဝ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇဢၼ်ၵူႈၵေႃႉၶဝ်ႈႁူမ်ႈ
Some Concepts of IE

• ✅ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼႆႉ ပဵၼ်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းၵူႈၵေႃႉ ဢၼ်ၵိူတ်ႇၵိုၵ်းပႃးမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ (It is right issue)
• ✅ သင်ဝႃႈၵမ်ႉထႅမ်ပၼ်လႆႈ ဢၼ်သၢင်ႇထုၵ်ႇၼႆ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵူႈၵေႃႉ ၸၢင်ႈႁဵၼ်းပၺ်ႇၺႃႇလႆႈ။ (ဢိင်ၼိူဝ်ပၢႆးဝူၼ်ႉမႂ်ႇ လွင်ႈတုၵ်ႉၶိတႃႉ) All children can learn if appropriate support can access)
• ✅ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼိုင်ႈၵေႃႉၼႆႉ လွင်ႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ၊ တၢင်းလူဝ်ႇ၊ သူၼ်ၸႂ်ၽႃႇသႃႇ၊ ဝႃႇသၼႃႇ၊ လၢႆးတႃႇႁဵၼ်းဢဝ်လႄႈလၢႆးတႃႇသွၼ်လႆႈၵေႃႈ ၸႅၵ်ႇၽေၼႄဝႆႉ ဢမ်ႇၼၼ် DNAသင်ပဵၼ်ၼင်ႇလၢႆးမိုဝ်းတေႉ ပဵၼ်ၵႂႃႇတၢင်ႇလၢႆးယဝ်ႉ။ (Individual Education Plan – EIP)
• ✅ ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းၼႆႉ ယႃႇပေၸႅၵ်ႇသေၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်၊ ထုၵ်ႇလီသွၼ်ပၼ်ဢၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၸၢင်ႈႁပ်ႉလႆႈၼၼ်ႉၵူၺ်း။ (Inclusive school is the best place for CWD to learn)
• ✅ ႁူင်းႁဵၼ်းဢၼ်ၵူႈၵေႃႉၶဝ်ႈႁဵၼ်းလႆႈၼႆႉ ပဵၼ်တီႈဢၼ်ဝေႈပၢၵ်ႈလႆႈ ဢၼ်တိူဝ်ႉယမ် လွင်ႈၸႅၵ်ႇၽေသေၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ (towards inclusion for all in the society)

• ✅ ၼင်ႇႁိုဝ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် တေႁဵၼ်းလႆႈလီၼၼ်ႉ တိုၼ်းတေလႆႈၶတ်းၸႂ် ႁႂ်ႈပဵၼ်ပိူင်လၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၶိုတ်းၸၼ်ႉယဝ်ႉ။ (Always struggle for better change)
• ✅ လွင်ႈဝႆႉၵႃႈၶၼ် ဢၼ်ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် (လွင်ႈႁၢင်ႈလီ၊ မၢၵ်ႈမီး၊ ႁႅင်းယႂ်ႇ) (Accept and value Diversity. Consider as beauty, strength and richness)
• ✅ ပဵၼ်ပွတ်းပဵၼ်တွၼ်ႈ ဢၼ်ၵူၼ်းၶဝ် ဢမ်ႇၸႅၵ်ႇၽႄဢွၵ်ႇလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ (Belonging)
• ✅ လွင်ႈၶတ်းၸႂ်တႃႇတေပၢၵ်ႈပႅတ်ႈလႆႈ ဢၼ်ႁေႉႁၢမ်ႈလွင်ႈႁဵၼ်းဢဝ်ၼၼ်ႉ လၢတ်ႈဢွၵ်ႇမႃးသေ ၶတ်းၸႂ်ႁႂ်ႈၵူႈၵေႃႉၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃး တႃႇႁႂ်ႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၶိုတ်းတၼ်းလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ (Access & participation)
• ✅ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇဢၼ်ႁဵၼ်းသွၼ်ယူႇၼႆႉ ၽူႈဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈပႃးလႆႈၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈၶဝ်တူင်ႉတိုၼ်ႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈပႃးမႃးယဝ်ႉ။ (Stakeholders participation)

Intersectionality
ႁႂ်ႈၵူႈၸုမ်း ၶဝ်ႈႁူမ်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈ

•လွင်ႈႁႂ်ႈၵူႈၸုမ်းၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွႆႈႁဵတ်းသၢင်ႈဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၶႂ်ႈသုၵ်ႉသၵ်ႉဝႆႉယူႇ။ လွင်ႈၸႅၵ်ႇၽေၵပ်းသိုပ်ႇၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၵၼ်၊ လွင်ႈၸႂ်ႉၵိၼ် ႁႅင်းလၢႆၵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ (မိူၼ်ၼင်ႇ-လွင်ႈပဵၼ်ၸၢႆးပဵၼ်ယိင်း၊ လွင်ႈပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း) ၸုတုမ်ၵၼ်ဝႆႉ၊ လွင်ႈပဵၼ်သွၼ်ႉၵၼ်လႄႈ မီးထႅင်ႈတင်းၼမ် ဢၼ်ၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ် ဢိင်ၼိူဝ်သၢႆငၢႆၼမ်လၢႆၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

Social inclusion in education
ၼႂ်းတွၼ်ႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ႁႂ်ႈၵူၼ်းၶဝ်ႈႁူမ်ႈ

•ၵူၼ်းဢၼ်မီးၶႂၢင်ႇပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၵူႈၵေႃႉၶဝ်ႈႁူမ်ႈလႆႈၼႆႉ ၼင်ႇႁိုဝ်တေယိုၼ်းမိုဝ်းထိုင်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလႆႈၼၼ်ႉ ၵေႃႈ ႁႂ်ႈၶဝ်ၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးသေ ႁႂ်ႈပဵၼ်ဢၼ်ႁေႉပၢၵ်ႈပႅတ်ႈလႆႈ လွင်ႈႁေႉႁၢမ်ႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

•ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇဢၼ်ၵူႈၵေႃႉၶဝ်ႈႁူမ်ႈလႆႈ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈယုၵ်ႉမုၼ်းပၼ် ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼႆႉ ႁွတ်ႈထိုင်လႆႈ ၵူႈၵေႃႉဢၼ်ႁဵၼ်းယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

•ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇဢၼ်ၸွမ်းလွၵ်းလၢႆး ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ တီႈလွင်ႈႁဝ်းပဵၼ်လႆႈၼၼ်ႉလႄႈ ဢၼ်ၵူၼ်းၶဝ်မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇ လွင်ႈပဵၼ်ၸၢႆးယိင်း၊ သၢႆငၢႆပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵူၼ်း၊ ၼမ်ႉၵတ်ႉႁဵတ်းလႆႈ၊ လွင်ႈသႃႇသၼႃႇ၊ လွင်ႈပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း၊ ဢိင်ၼိူဝ်တီႈယူႇတၼ်းသဝ်းမၵ်းမၼ်ႈဝႆႉသေတႃႉၵေႃႈ ယႃႇပေႁႂ်ႈမီးလွင်ႈၵိၼ်ၸိၵ်းတွၵ်ႇ ၸွၵ်းၵၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇဢၼ်ၵူႈၵေႃႉႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ၵႃႈၼင်ႇဝႆႉလမ်ႇလွင်ႈၼိူဝ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈလႆႈႁဵၼ်းႁူႉၽဵင်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ။

လွင်ႈပၼ်တိုဝ်ႉတၢင်းလႅၵ်ႈလၢႆႈပၵ်းပိူင်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလႄႈ ဢိင်ၼိူဝ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၽဵင်ႇပဵင်းၸွမ်းလၢႆး

•လွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉ ပေႃးပဵၼ်ၵူၼ်းၵိုၵ်းမိူင်း ႁႂ်ႈလႆႈႁပ်ႉႁဵၼ်းလၢႆ ပိုၼ်ႉထၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၵူႈၵေႃႉ။

•တႃႇႁႂ်ႈမီးသုၼ်ႇ သွၼ်ႁဵၼ်းလႆႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလႄႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈလႆႈလွင်ႈၽိင်ႈထုင်းလွတ်ႈလႅဝ်း။

Evidence of inequities in education
လၵ်းထၢၼ် ၼႂ်းတွၼ်ႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၽဵင်ႇပဵင်းၸွမ်းလွၵ်းလၢႆး

•Poverty/wealth: eg net primary completion rate of poorest households is 31.2% and for the richest households is 78.7% (MICS, 2011)

•လွင်ႈၽၢၼ်/လွင်ႈမီးၼႃႈႁိူၼ်းၵူၼ်းၽၢၼ် ဢၼ်ယဝ်ႉပိုၼ်ႉထၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ မီး 31.2% သေ တွၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းမၢၵ်ႈမီးၶဝ် မီး 78.7 ယဝ်ႉ။ (MICS, 2011)

•Geographic location (rural, remote, state/region, township): eg net primary completion in Shan State is 31.7% and national is 54.2%. (MICS,2011)

•လိၼ် တီႈဝႆႉတီႈဝၢင်း။ (ဝၢၼ်ႈ၊ ၼႂ်းထိူၼ်ႇ၊ ၸေႈဝဵင်း၊ ၸေႈတွၼ်ႈ) ၼႂ်းမိူင်းတႆးၵူၼ်းယဝ်ႉပိုၼ်ႉထၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ မီး 31.7% သေသင်တႅၵ်ႈၼိူင်းတင်းမိူင်းၸိုင် 54.2% ယဝ်ႉ။

•Disability: 67% of children with disability are not in school compared to 19% of children without disability (UNICEF, 2016)

•ၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတႃႉ။ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢၼ်ဢမ်ႇၸႂ်ႈတုၵ်ႉၶိတႃႉၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈႁဵၼ်းမီး 19% ၼၼ်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇတုၵ်ႉၶိတႃႉ ဢမ်ႇၶိုၼ်ႈႁဵၼ်း မီး 67% ယဝ်ႉ။

•Gender: gender parity achieved, girls outperform boys in completion rates and attendance at higher education but are less represented in positions of leadership.

•လွင်ႈပဵၼ်ၸၢႆးပဵၼ်ယိင်း၊ လွင်ႈပဵၼ်ၸၢႆးယိင်းမီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၸွမ်းလွၵ်းလၢႆး၊ လႆႈႁဵၼ်းယဝ်ႉ ၸၼ်ႉသုင်ၼၼ်ႉ ၼၢင်းယိင်းမီးႁူဝ် ၼပ်ႉၼမ်သေၵူၼ်းၸၢႆးသေတႃႉၵေႃႈ ၼႂ်းလွင်ႈဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၸၢႆးလႆႈတၢင်ဝႆႉယူႇ။

•ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈပဵၼ်ၸၢႆးယိင်းသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးၸႂ်ၼိူဝ်ၵၼ် 50% သေ LGBTI ၼႂ်းၵႄႈၵၢင်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၶႂ်ႈသိုပ်ႇႁဵတ်းသၢင်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ယွၼ်ႉၵွပ်ႈၸႅၵ်ႇၽႄၵပ်းသိုပ်ႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 2018 January ၼၼ်ႉ CAN Myanmar and PFLAG Myanmar ၶဝ်ၸႅၵ်ႇဢွၵ်ႇၼႄဝႆႉ လွင်ႈလိင်ႇပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ၼႆယဝ်ႉ။

•ႁႂ်ႈၵူႈတွၼ်ႈၶဝ်ႈပႃးႁႅင်းဢေႇ။ ပိူင်တႅၵ်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇၼႂ်းမိူင်းတႆး ပဵၼ်ၵူၼ်းၽၢၼ် ပၢႆးတူဝ်ၶိင်းယူပ်ႈယွမ်းၵေႃႉၼိုင်ႈ ၵႆႉလႆႈၸႂ်လဵၵ်ႉ လွင်ႈလႆႈၶၢမ်ႇၸႂ်ႉၵိၼ်ႁႅင်းလၢႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶေႃႈဢၼ်လီဢဝ်ဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်

•ၼႂ်းဢွင်ႈတီႈသူၼၼ်ႉ လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ႁေႉႁၢမ်ႈ တႃႇယိုၼ်းမိုဝ်းထိုင် ၸွႆႈထႅမ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၼၼ်ႉ ပဵၼ်သင်။

•မၼ်းပဵၼ်ၵွပ်ႈလွင်ႈဢၼ်လႂ်သေမႃးႁေႉႁၢမ်ႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ။ တေႁဵတ်းႁိုဝ်တေႃႇသူႈၶၢမ်ႈပူၼ်ႉလႆႈ လွင်ႈႁေႉႁၢမ်ႈၼၼ်ႉလႆႈ။

Barriers to education
လွင်ႈတၢင်းဢၼ်မႃးႁေႉႁၢမ်ႈလႆႈ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ

•Cost of accessing learning•ငိုၼ်းၵႃႈၸႂ်ႉၸၢႆႇ တႃႇတေႁဵၼ်းသွၼ်

•Opportunity cost of schooling•ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈလႆႈၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းသေသုမ်းတိုဝ်ႉတၢင်းသုၼ်ႇလႆႈ•Availability of schools•ေက်ာင္းမ်ားတည္ရွိမႈ•Conflict-affected areas•လႆႈၶၢမ်ႇတီႈဢၼ်မီးလွင်ႈသုၵ်ႉသၵ်ႉ ပၢင်တိုၵ်း•Displaced persons including those in refugee camps•ပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေး၊ ဢၼ်လႆႈၶၢႆႉႁိူၼ်းယေးသေၵႂႃႇယူႇတၢင်ႇတီႈ•Language of teaching•လွင်ႈၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်း•Physical infrastructure•ပိုၼ်ႉထၢၼ်လွင်ႈတူင်ႉၼိုင်ႁဵတ်းသၢင်ႈ ပၢႆးတူဝ်•Attitudes and discrimination•လွင်ႈဝႆႉဝၢင်းၸႂ်လႄႈ လွင်ႈၸႅၵ်ႇယႅၵ်ႈၼိူဝ်ၵပ်းသိုပ်ႇ•Social norms•လွင်ႈၽိင်ႈထုင်းပိူင်ယူႇသဝ်းတူင်ႇဝူင်း